Chúng ta biết quá ít về chính mình

Một trong những nghịch lý sâu sắc nhất của con người hiện đại là: chúng ta biết rất nhiều về thế giới, nhưng lại biết quá ít về chính mình.

Chúng ta học đủ loại kiến thức – từ khoa học, công nghệ, đến kinh tế, xã hội. Nhưng khi quay về bên trong để quan sát tâm mình – để hỏi "vì sao tôi lại hành xử như vậy?", "vì sao tôi khổ?", "vì sao tôi nổi nóng, sân si, ích kỷ?" – thì phần lớn chúng ta chỉ lắc đầu bất lực.

Chúng ta bị dẫn dắt mà không hề hay biết

Hãy thử tưởng tượng: bạn vào một cửa hàng quần áo và vô thức chọn những món đồ màu trắng hoặc xanh. Tại sao? Có phải bạn thật sự "chọn"? Hay đơn giản vì trong quá khứ, bạn từng bị tác động bởi môi trường, gia đình, bạn bè – những người yêu thích màu sắc đó? Dần dần, sở thích ấy thành thói quen, rồi trở thành bản ngã. Và bạn tưởng rằng đó là lựa chọn của chính mình.

Cũng như vậy, khi người khác nói lời khó nghe, bạn nổi nóng. Khi bị trêu chọc, bạn phản ứng. Khi con cái không nghe lời, bạn thấy bất lực, tức tối. Nhưng bạn có từng dừng lại để hỏi: Ai đang điều khiển tôi? Có phải chính tôi không? Hay là một chuỗi những "hạt giống" vô thức từ quá khứ đang điều hành tâm trí tôi?

Chúng ta không hiểu cơ chế vận hành của tâm

Những "hạt giống" ấy – là lòng tham, sự sân hận, nỗi sợ hãi, tâm lý đổ lỗi, thói quen oán trách – đã âm thầm len lỏi và phát triển trong tâm trí chúng ta từ khi nào không hay. Và vì không hiểu được cơ chế đó, ta trở thành nạn nhân của chính cảm xúc mình.

Chúng ta không muốn trở nên nóng nảy. Chúng ta không muốn ích kỷ, hời hợt, hấp tấp. Nhưng… ta vẫn cứ thế. Vì sao? Vì ta không biết tại sao mình như vậy.

Chính sự thiếu hiểu biết về chính mình khiến chúng ta đau khổ không ngừng. Chúng ta tưởng mình có tự do lựa chọn, nhưng thật ra phần lớn thời gian, chúng ta chỉ là kẻ phản ứng theo thói quen.

Cuộc chiến thực sự là cuộc chiến với chính mình

Cuộc chiến lớn nhất không nằm ở bên ngoài – không phải với vợ, với chồng, với con, với sếp, hay với xã hội. Cuộc chiến thật sự là với chính những phản ứng vô thức trong ta. Đó là cuộc chiến để dành lại sự tỉnh thức.

Để không bị cảnh vui làm cho mê đắm. Để không bị lời nói cay nghiệt làm tổn thương. Để không để nỗi sợ, sự giận dữ, sự dính mắc điều khiển hành vi và quyết định của mình.

Tỉnh thức – chìa khóa để làm chủ chính mình

Muốn thoát khỏi chuỗi phản ứng vô thức ấy, chúng ta cần quay về quan sát chính mình – từng suy nghĩ, từng cảm xúc, từng phản xạ. Không để phán xét, mà để hiểu. Không để chối bỏ, mà để chuyển hóa.

Khi hiểu được tâm mình hoạt động ra sao, ta mới thật sự có quyền lựa chọn: lựa chọn không phản ứng, lựa chọn không bị dẫn dắt, lựa chọn sống tỉnh thức và có trách nhiệm.

Hiểu mình là bước đầu tiên để tự do khỏi chính mình. Vì nếu ta không hiểu, thì cả đời này, ta chỉ là một con rối bị kéo dây bởi hoàn cảnh, bởi cảm xúc, bởi thói quen.

Hành trình quay về

Biết chính mình không phải là việc của tri thức, mà là của trải nghiệm và thực tập. Là hành trình quay về từng khoảnh khắc, từng hơi thở, để nhận diện: "À, đây là sự tham đang khởi lên", "đây là cơn giận", "đây là thói quen muốn đổ lỗi".

Chỉ khi biết rõ điều đó, ta mới không bị chúng lôi đi. Và cũng chỉ khi ấy, ta mới có thể sống một cuộc đời tỉnh thức, tự do và chân thật.

Chúng ta đau khổ không phải vì thế giới xung quanh, mà vì chúng ta biết quá ít về chính mình.